تحلیل گفتمان انتقادی «هویّت» براساس روش فرکلاف در رسالۀ حیّ بن یقظان و رمان‌های رابینسون کروزوئه و جزیرۀ سرگردانی

تحلیل گفتمان انتقادی می‌کوشد به بررسی و تحلیل گفتمان در سطحی فراتر از جمله بپردازد تا هم جنبه‌های زبانی و هم جنبه‌های اجتماعی گفتمان را آشکار کند. بر این اساس نورمن فرکلاف گفتمان را در سه سطح توصیف، تفسیر و تبیین بررسی کرده است. این روش در قیاس با سایر روش‌های تحلیلی گفتمان تا حدودی جامع‌تر و کارآمدتر است. برای ارائۀ تحقیقی کمی-کیفی می‌توان روش تحلیل فرکلاف را با روشی کیفی چون روان شناسی گفتمانی تلفیق کرد. در این پژوهش کوشیده‌ایم ابتدا سه متن مورد بررسی را برپایۀ تحلیل سه سطحی فرکلاف بشکافیم و با گردآوری داده‌های کمّی در سطح توصیف و تفسیر، به تبیین این عناصر در سطح سوم و تلفیق آن با رویکرد روان‌شناسی گفتمانی بپردازیم. به این منظور از نظریات حوزۀ روان‌شناسی گفتمانی بهره جسته‌ایم تا نشان دهیم اوّلاً بافت تاریخی و اجتماعی تولید متن تا چه اندازه در فرایند شکل‌گیری گفتمان در این سه متن روایی مؤثر بوده است؟ ثانیاً رویکردهای هویّتی جوهرگرا، سازه‌انگار و گفتمانی در این سه متن روایی چگونه بازنمایی شده‌اند و چه ارتباطی با شرایط اجتماعی تولید متن و مواضع ایدئولوژیک حاکم بر روزگار نویسندگان داشته است؟ ثالثاً از منظر روان‌شناسی گفتمانی، گفتمان در این سه متن چگونه در پیوند با کنش‌های اجتماعی برساخته می‌شود و کارکردهای ایدئولوژیک آن در ارتباط با مناسبات قدرت کدام‌اند؟